Wszy­scy mają nadzie­ję. Nadzie­ja jest obec­na w ser­cu każ­de­go czło­wie­ka jako pra­gnie­nie i ocze­ki­wa­nie dobra, nawet jeśli nie wie, co przy­nie­sie ze sobą jutro. Nie­prze­wi­dy­wal­ność przy­szło­ści rodzi jed­nak nie­kie­dy sprzecz­ne uczu­cia: od ufno­ści do lęku, od pogo­dy ducha do znie­chę­ce­nia, od pew­no­ści do zwąt­pie­nia. Czę­sto spo­ty­ka­my oso­by znie­chę­co­ne, któ­re patrzą w przy­szłość ze scep­ty­cy­zmem i pesy­mi­zmem, jak­by nic nie mogło dać im szczę­ścia. Oby Jubi­le­usz był dla wszyst­kich oka­zją do oży­wie­nia nadziei. Sło­wo Boże poma­ga nam zna­leźć ku temu powo­dy. Pozwól­my, aby popro­wa­dzi­ło nas sło­wo, któ­re Apo­stoł Paweł napi­sał wła­śnie do chrze­ści­jan Rzymu.

Sło­wo nadziei

2. „Dostą­piw­szy więc uspra­wie­dli­wie­nia dzię­ki wie­rze, zacho­waj­my pokój z Bogiem przez Pana nasze­go Jezu­sa Chry­stu­sa; dzię­ki Nie­mu uzy­ska­li­śmy na pod­sta­wie wia­ry dostęp do tej łaski, w któ­rej trwa­my, i chlu­bi­my się nadzie­ją chwa­ły Bożej. (…) Nadzie­ja zawieść nie może, ponie­waż miłość Boża roz­la­na jest w ser­cach naszych przez Ducha Świę­te­go, któ­ry został nam dany” (Rz 5, 1−2.5). Św. Paweł pro­po­nu­je tutaj wie­le punk­tów do reflek­sji. Wie­my, że List do Rzy­mian sta­no­wi decy­du­ją­cy krok w jego dzia­łal­no­ści ewan­ge­li­za­cyj­nej. Do tej pory pro­wa­dził ją we wschod­niej czę­ści Impe­rium, a teraz cze­ka na nie­go Rzym ze wszyst­kim, co repre­zen­tu­je w oczach świa­ta: wiel­kie wyzwa­nie, któ­re­mu nale­ży sta­wić czo­ła w imię gło­sze­nia Ewan­ge­lii, któ­re nie może mieć prze­szkód ani gra­nic. Kościół w Rzy­mie nie został zało­żo­ny przez Paw­ła, a on odczu­wa gorą­ce pra­gnie­nie, by wkrót­ce do nie­go dotrzeć, żeby nieść wszyst­kim Ewan­ge­lię Jezu­sa Chry­stu­sa, któ­ry umarł i zmar­twych­wstał, jako prze­po­wia­da­nie nadziei, któ­ra wypeł­nia obiet­ni­ce, wpro­wa­dza do chwa­ły i, opie­ra­jąc się na miło­ści, nie zawodzi.

3. Nadzie­ja rodzi się w isto­cie z miło­ści i opie­ra się na miło­ści, któ­ra wypły­wa z Ser­ca Jezu­sa prze­bi­te­go na krzy­żu: „Jeże­li bowiem, będąc nie­przy­ja­ciół­mi, zosta­li­śmy pojed­na­ni z Bogiem przez śmierć Jego Syna, to tym bar­dziej, będąc już pojed­na­ni, dostą­pi­my zba­wie­nia przez Jego życie” (Rz 5, 10). A Jego życie obja­wia się w naszym życiu wia­ry, któ­re zaczy­na się od chrztu, roz­wi­ja się w ule­gło­ści wobec łaski Bożej, i dla­te­go jest oży­wia­ne nadzie­ją, któ­ra, dzię­ki dzia­ła­niu Ducha Świę­te­go, jest sta­le odna­wia­na i niewzruszona.

To wła­śnie Duch Świę­ty, swo­ją nie­ustan­ną obec­no­ścią na dro­dze Kościo­ła, pro­mie­niu­je w wie­rzą­cych świa­tłem nadziei: pod­trzy­mu­je ją jak pochod­nię, któ­ra nigdy nie gaśnie, aby wspie­rać i oży­wiać nasze życie. Istot­nie, nadzie­ja chrze­ści­jań­ska nie zwo­dzi ani nie roz­cza­ro­wu­je, ponie­waż opie­ra się na pew­no­ści, że nic i nikt nigdy nie będzie w sta­nie oddzie­lić nas od Bożej miło­ści: „Któż nas może odłą­czyć od miło­ści Chry­stu­so­wej? Utra­pie­nie, ucisk czy prze­śla­do­wa­nie, głód czy nagość, nie­bez­pie­czeń­stwo czy miecz? […] Ale we wszyst­kim tym odno­si­my peł­ne zwy­cię­stwo dzię­ki Temu, któ­ry nas umi­ło­wał. I jestem pewien, że ani śmierć, ani życie, ani anio­ło­wie, ani Zwierzch­no­ści, ani rze­czy teraź­niej­sze, ani przy­szłe, ani Moce, ani co [jest] wyso­ko, ani co głę­bo­ko, ani jakie­kol­wiek inne stwo­rze­nie nie zdo­ła nas odłą­czyć od miło­ści Boga, któ­ra jest w Chry­stu­sie Jezu­sie, Panu naszym” ( Rz 8, 35.37−39). Dla­te­go nadzie­ja ta nie ustę­pu­je w obli­czu trud­no­ści: opie­ra się na wie­rze i kar­mi się miło­ścią, a tym samym pozwa­la iść naprzód w życiu. Św. Augu­styn pisze na ten temat: „Nie moż­na żyć w jakim­kol­wiek sta­nie bez tych trzech uczuć duszy: wie­rze­nia, ufa­nia i kocha­nia” [1].

4. Św. Paweł jest wiel­kim reali­stą. Wie, że życie skła­da się z rado­ści i smut­ków, że miłość jest pod­da­wa­na pró­bie, gdy wzra­sta­ją trud­no­ści, a nadzie­ja wyda­je się zała­my­wać w obli­czu cier­pie­nia. Mimo to pisze: „Chlu­bi­my się tak­że z uci­sków, wie­dząc, że ucisk wyra­bia wytrwa­łość, a wytrwa­łość – wypró­bo­wa­ną cno­tę, wypró­bo­wa­na zaś cno­ta – nadzie­ję” (Rz 5, 3–4). Dla Apo­sto­ła, ucisk i cier­pie­nie są typo­wy­mi warun­ka­mi tych, któ­rzy gło­szą Ewan­ge­lię w kon­tek­ście nie­zro­zu­mie­nia i prze­śla­do­wań (por. 2 Kor 6, 3–10). Ale w takich sytu­acjach, przez ciem­ność prze­bi­ja się świa­tło: odkry­wa­my, jak ewan­ge­li­za­cja pod­trzy­my­wa­na jest przez moc pły­ną­cą z krzy­ża i zmar­twych­wsta­nia Chry­stu­sa. A to pro­wa­dzi do roz­wo­ju cno­ty ści­śle zwią­za­nej z nadzie­ją: cier­pli­wo­ści. Nawy­kli­śmy już, by chcieć wszyst­kie­go i natych­miast, w świe­cie, w któ­rym pośpiech stał się czymś sta­łym. Nie mamy już cza­su na spo­tka­nia, a czę­sto nawet w rodzi­nach trud­no jest być razem i spo­koj­nie poroz­ma­wiać. Cier­pli­wość zosta­ła wygna­na przez pośpiech, wyrzą­dza­jąc ludziom wiel­ką krzyw­dę. Nie­cier­pli­wość, ner­wo­wość, cza­sem nie­uza­sad­nio­na prze­moc bio­rą górę, rodząc nie­za­do­wo­le­nie i zamknięcie.

Ponad­to, w dobie inter­ne­tu, gdzie prze­strzeń i czas są wypie­ra­ne przez „tu i teraz”, cier­pli­wość nie jest czymś zawsze obec­nym w naszym domu. Gdy­by­śmy nadal byli w sta­nie patrzeć z zadzi­wie­niem na stwo­rze­nie, mogli­by­śmy zro­zu­mieć, jak bar­dzo decy­du­ją­ce zna­cze­nie ma cier­pli­wość. Trze­ba cze­kać na zmia­nę pór roku z ich owo­ca­mi; obser­wo­wać życie zwie­rząt i cykle ich roz­wo­ju; mieć pro­ste oczy św. Fran­cisz­ka, któ­ry w swo­jej Pie­śni sło­necz­nej, napi­sa­nej dokład­nie 800 lat temu, postrze­gał stwo­rze­nie jako jed­ną wiel­ką rodzi­nę i nazy­wał słoń­ce „bra­tem”, a księ­życ „sio­strą” [2]. Odkry­cie cier­pli­wo­ści na nowo jest bar­dzo dobre dla nas samych i dla innych. Św. Paweł czę­sto odwo­łu­je się do cier­pli­wo­ści, aby pod­kre­ślić zna­cze­nie wytrwa­ło­ści i zaufa­nia do tego, co Bóg nam obie­cał, ale przede wszyst­kim świad­czy o tym, że Bóg jest cier­pli­wy wobec nas, On jest „Bogiem, któ­ry daje cier­pli­wość i pocie­chę” (Rz 15, 5). Cier­pli­wość, będą­ca rów­nież owo­cem Ducha Świę­te­go, pod­trzy­mu­je nadzie­ję i umac­nia ją jako cno­tę i spo­sób życia. Dla­te­go uczmy się czę­sto pro­sić o łaskę cier­pli­wo­ści, któ­ra jest cór­ką nadziei i jed­no­cze­śnie ją wspiera.

Dro­ga nadziei

5. Z tego prze­pla­ta­nia się nadziei i cier­pli­wo­ści jasno wyni­ka, że życie chrze­ści­jań­skie jest dro­gą, któ­ra potrze­bu­je rów­nież chwil moc­nych, aby posi­lać i wzmac­niać nadzie­ję, nie­za­stą­pio­ną towa­rzysz­kę, któ­ra pozwa­la dostrzec cel: spo­tka­nie z Panem Jezu­sem. Lubię myśleć, że dro­ga łaski, oży­wio­na ducho­wo­ścią ludo­wą, poprze­dzi­ła ogło­sze­nie pierw­sze­go Jubi­le­uszu w 1300 r. Nie może­my bowiem zapo­mnieć o róż­nych for­mach, poprzez któ­re łaska prze­ba­cze­nia zosta­ła obfi­cie wyla­na na świę­ty wier­ny Lud Boży. Przy­po­mnij­my na przy­kład wiel­kie „prze­ba­cze­nie”, któ­re­go św. Cele­styn V udzie­lił tym, któ­rzy uda­li się do Bazy­li­ki San­ta Maria di Col­le­mag­gio w L’A­qu­ila, w dniach 28 i 29 sierp­nia 1294 r., sześć lat przed usta­no­wie­niem Roku Świę­te­go przez papie­ża Boni­fa­ce­go VIII. Kościół doświad­czał już zatem jubi­le­uszo­wej łaski miło­sier­dzia. Jesz­cze wcze­śniej, w 1216 r., papież Hono­riusz III przy­jął proś­bę św. Fran­cisz­ka o odpust dla tych, któ­rzy odwie­dzą Por­cjun­ku­lę w pierw­szych dwóch dniach sierp­nia. To samo moż­na powie­dzieć o piel­grzym­ce do San­tia­go de Com­po­ste­la: w rze­czy­wi­sto­ści papież Kalikst II w 1122 r. zezwo­lił na obcho­dze­nie jubi­le­uszu w tym sank­tu­arium za każ­dym razem, gdy świę­to Apo­sto­ła Jaku­ba przy­pa­da­ło w nie­dzie­lę. Dobrze, że ten „roz­po­wszech­nio­ny” spo­sób obcho­dów jubi­le­uszo­wych jest kon­ty­nu­owa­ny, aby moc Boże­go prze­ba­cze­nia wspie­ra­ła i towa­rzy­szy­ła dro­dze wspól­not i osób.

To nie przy­pa­dek, że piel­grzy­mo­wa­nie wyra­ża fun­da­men­tal­ny ele­ment każ­de­go wyda­rze­nia jubi­le­uszo­we­go. Wyru­sza­nie w dro­gę jest typo­we dla tych, któ­rzy poszu­ku­ją sen­su życia. Pie­sze piel­grzy­mo­wa­nie bar­dzo sprzy­ja odkry­wa­niu na nowo war­to­ści mil­cze­nia, wysił­ku i tego, co istot­ne. Rów­nież w nad­cho­dzą­cym roku piel­grzy­mi nadziei nie omiesz­ka­ją prze­mie­rzyć dróg sta­ro­żyt­nych i współ­cze­snych, aby inten­syw­nie prze­żyć doświad­cze­nie jubi­le­uszo­we. W samym Rzy­mie, oprócz tra­dy­cyj­nych szla­ków w kata­kum­bach i Sied­miu Kościo­łach, poja­wią się tak­że szla­ki wia­ry. Prze­cho­dze­nie z jed­ne­go kra­ju do dru­gie­go, jak­by gra­ni­ce zosta­ły poko­na­ne, prze­cho­dze­nie z jed­ne­go mia­sta do dru­gie­go w kon­tem­pla­cji stwo­rze­nia i dzieł sztu­ki, pozwo­li doce­nić róż­ne doświad­cze­nia i kul­tu­ry, nosić w sobie pięk­no, któ­re zhar­mo­ni­zo­wa­ne z modli­twą, pro­wa­dzi do dzięk­czy­nie­nia Bogu za cuda, któ­rych doko­nał. Kościo­ły jubi­le­uszo­we, wzdłuż szla­ków oraz w Wiecz­nym Mie­ście, będą mogły być oaza­mi ducho­wo­ści, w któ­rych moż­na odświe­żyć dro­gę wia­ry i napić się ze źró­deł nadziei, przede wszyst­kim przy­stę­pu­jąc do sakra­men­tu pojed­na­nia, nie­za­stą­pio­ne­go punk­tu wyj­ścia dla praw­dzi­wej dro­gi nawró­ce­nia. W Kościo­łach par­ty­ku­lar­nych nale­ży zwró­cić szcze­gól­ną uwa­gę na przy­go­to­wa­nie kapła­nów i wier­nych do spo­wie­dzi oraz na dostęp­ność tego sakra­men­tu w for­mie indywidualnej.

Pod­czas tej piel­grzym­ki chciał­bym skie­ro­wać szcze­gól­ne zapro­sze­nie do wier­nych Kościo­łów Wschod­nich, zwłasz­cza tych, któ­rzy są już w peł­nej komu­nii z Następ­cą Pio­tra. Oni, któ­rzy tak wie­le wycier­pie­li, czę­sto aż do śmier­ci, za swo­ją wier­ność Chry­stu­so­wi i Kościo­ło­wi, muszą czuć się szcze­gól­nie mile widzia­ni w tym Rzy­mie, któ­ry jest Mat­ką tak­że dla nich, i któ­ry prze­cho­wu­je wie­le pamią­tek ich obec­no­ści. Kościół kato­lic­ki, któ­ry jest ubo­ga­co­ny ich sta­ro­żyt­ny­mi litur­gia­mi, teo­lo­gią i ducho­wo­ścią Ojców, mni­chów i teo­lo­gów, pra­gnie sym­bo­licz­nie wyra­zić gościn­ność dla nich i ich pra­wo­sław­nych bra­ci i sióstr, w cza­sie, gdy już doświad­cza­ją piel­grzym­ki Dro­gi Krzy­żo­wej, przez któ­rą czę­sto są zmu­sze­ni do opusz­cze­nia swo­ich ojczyzn, swo­ich świę­tych ziem, z któ­rych prze­moc i nie­sta­bil­ność wypę­dza­ją ich do kra­jów bez­piecz­niej­szych. Dla nich doświad­cze­nie bycia miło­wa­ny­mi przez Kościół, któ­ry ich nie opu­ści, ale pój­dzie za nimi, dokąd­kol­wiek się uda­dzą, czy­ni znak Jubi­le­uszu jesz­cze mocniejszym.

6. Rok Świę­ty 2025 nawią­zu­je do wcze­śniej­szych wyda­rzeń łaski. W ostat­nim zwy­czaj­nym Jubi­le­uszu prze­kro­czo­no próg dwu­ty­sięcz­nej rocz­ni­cy naro­dzin Jezu­sa Chry­stu­sa. Następ­nie, 13 mar­ca 2015 roku ogło­si­łem Jubi­le­usz nad­zwy­czaj­ny, któ­re­go celem było uka­za­nie i umoż­li­wie­nie ludziom spo­tka­nia z „Obli­czem Miło­sier­dzia” Boga [3], cen­tral­nym prze­po­wia­da­niem Ewan­ge­lii dla każ­de­go czło­wie­ka w każ­dej epo­ce. Teraz nad­szedł czas nowe­go Jubi­le­uszu, w któ­rym Drzwi Świę­te zosta­ną ponow­nie otwar­te, aby dać żywe doświad­cze­nie Bożej miło­ści, któ­ra wzbu­dza w ser­cu pew­ną nadzie­ję zba­wie­nia w Chry­stu­sie. Jed­no­cze­śnie ten Rok Świę­ty skie­ru­je nas ku kolej­nej fun­da­men­tal­nej rocz­ni­cy dla wszyst­kich chrze­ści­jan: w 2033 r. obcho­dzo­ne będzie bowiem dwa tysią­ce lat Odku­pie­nia doko­na­ne­go przez mękę, śmierć i zmar­twych­wsta­nie Pana Jezu­sa. Przed nami zatem dro­ga nazna­czo­na wiel­ki­mi eta­pa­mi, w któ­rej łaska Boża poprze­dza i towa­rzy­szy ludziom gor­li­wie kro­czą­cym w wie­rze, czyn­nym w miło­ści i wytrwa­łym w nadziei (por . 1 Tes 1, 3).

Wspie­ra­ny tak dłu­gą tra­dy­cją i mając pew­ność, że ten Rok Jubi­le­uszo­wy będzie dla całe­go Kościo­ła inten­syw­nym doświad­cze­niem łaski i nadziei, zarzą­dzam, aby Drzwi Świę­te Bazy­li­ki Świę­te­go Pio­tra w Waty­ka­nie zosta­ły otwar­te 24 grud­nia bie­żą­ce­go roku, roz­po­czy­na­jąc w ten spo­sób Jubi­le­usz Zwy­czaj­ny. W nie­dzie­lę, 29 grud­nia 2024 r., otwo­rzę Drzwi Świę­te mojej kate­dry Świę­te­go Jana na Late­ra­nie, któ­ra 9 listo­pa­da tego roku będzie obcho­dzić 1700. rocz­ni­cę poświę­ce­nia. Następ­nie, 1 stycz­nia 2025 r., w uro­czy­stość Świę­tej Bożej Rodzi­ciel­ki Maryi zosta­ną otwar­te Drzwi Świę­te papie­skiej Bazy­li­ki Mat­ki Bożej Więk­szej. Na koniec, w nie­dzie­lę 5 stycz­nia, zosta­ną otwar­te Drzwi Świę­te papie­skiej Bazy­li­ki Świę­te­go Paw­ła za Mura­mi. Te trzy ostat­nie Drzwi Świę­te zosta­ną zamknię­te przed nie­dzie­lą 28 grud­nia tego same­go roku.

Posta­na­wiam rów­nież, że w nie­dzie­lę 29 grud­nia 2024 r., we wszyst­kich kate­drach i kon­ka­te­drach, bisku­pi die­ce­zjal­ni będą spra­wo­wać Eucha­ry­stię jako uro­czy­ste otwar­cie Roku Jubi­le­uszo­we­go, zgod­nie z Rytu­ałem, któ­ry zosta­nie przy­go­to­wa­ny na tę oka­zję. Pod­czas cele­bra­cji w koście­le kon­ka­te­dral­nym, bisku­pa może zastą­pić jeden z jego spe­cjal­nie wyzna­czo­nych dele­ga­tów. Niech piel­grzym­ka z kościo­ła wybra­ne­go na col­lec­tio [tj. zgro­ma­dze­nie], do kate­dry, będzie zna­kiem dro­gi nadziei, któ­ra oświe­co­na Sło­wem Bożym jed­no­czy wie­rzą­cych. Niech pod­czas tej piel­grzym­ki odczy­ty­wa­ne będą nie­któ­re frag­men­ty niniej­sze­go Doku­men­tu i niech będzie ogło­szo­ny ludo­wi Odpust Jubi­le­uszo­wy, któ­ry będzie moż­na uzy­skać w Kościo­łach par­ty­ku­lar­nych, zgod­nie z prze­pi­sa­mi zawar­ty­mi w tym samym Rytu­ale obcho­dów Jubi­le­uszu. Pod­czas Roku Świę­te­go, któ­ry w Kościo­łach par­ty­ku­lar­nych zakoń­czy się w nie­dzie­lę 28 grud­nia 2025 r., nale­ży zatrosz­czyć się o to, aby Lud Boży mógł przy­jąć z peł­nym udzia­łem zarów­no gło­sze­nie nadziei łaski Bożej, jak i zna­ki potwier­dza­ją­ce jej skuteczność.

Jubi­le­usz Zwy­czaj­ny zakoń­czy się zamknię­ciem Drzwi Świę­tych Papie­skiej Bazy­li­ki Świę­te­go Pio­tra w Waty­ka­nie, 6 stycz­nia 2026 r., w uro­czy­stość Obja­wie­nia Pań­skie­go. Oby świa­tło chrze­ści­jań­skiej nadziei dotar­ło do każ­de­go czło­wie­ka, jako orę­dzie Bożej miło­ści skie­ro­wa­ne do wszyst­kich! Niech Kościół będzie wier­nym świad­kiem tego orę­dzia na całym świecie!

Zna­ki nadziei

7. Oprócz czer­pa­nia nadziei z łaski Bożej, jeste­śmy wezwa­ni do odkry­wa­nia jej tak­że w zna­kach cza­su, któ­re daje nam Pan. Jak stwier­dza Sobór Waty­kań­ski II, „Kościół zawsze jest zobo­wią­za­ny do bada­nia zna­ków cza­su i ich inter­pre­to­wa­nia w świe­tle Ewan­ge­lii, tak aby w spo­sób dosto­swa­ny do każ­de­go poko­le­nia mógł odpo­wie­dzieć na odwiecz­ne pyta­nia ludzi o sens życia docze­sne­go i przy­szłe­go oraz o ich wza­jem­ną rela­cję” [4]. Koniecz­ne jest zatem zwró­ce­nie uwa­gi na wie­le dobra obec­ne­go w świe­cie, aby nie ulec poku­sie prze­ko­na­nia o byciu poko­na­nym przez zło i prze­moc. Jed­nak zna­ki cza­su, któ­re zawie­ra­ją tęsk­no­tę ludz­kie­go ser­ca, potrze­bu­ją­ce­go zbaw­czej obec­no­ści Boga, doma­ga­ją się, by zosta­ły prze­kształ­co­ne w zna­ki nadziei.

8. Niech pierw­szy znak nadziei prze­ło­ży się na pokój dla świa­ta, któ­ry po raz kolej­ny pogrą­ża się w tra­ge­dii woj­ny. Ludz­kość nie­po­mna na dra­ma­ty prze­szło­ści, pod­da­wa­na jest nowej i trud­nej pró­bie, w któ­rej wie­le ludów jest uci­ska­nych przez bru­tal­ność prze­mo­cy. Cze­go jesz­cze bra­ku­je tym naro­dom, cze­go by jesz­cze nie dozna­ły? Jak to moż­li­we, że ich roz­pacz­li­we woła­nie o pomoc nie pobu­dza przy­wód­ców naro­dów do zakoń­cze­nia zbyt wie­lu regio­nal­nych kon­flik­tów, mimo świa­do­mo­ści kon­se­kwen­cji, któ­re mogą z nich wynik­nąć na pozio­mie glo­bal­nym? Czy to zbyt wie­le, by marzyć, aby broń umil­kła i prze­sta­ła przy­no­sić znisz­cze­nie i śmierć? Jubi­le­usz przy­po­mi­na nam, że ci, któ­rzy sta­ją się „wpro­wa­dza­ją­cy­mi pokój”, mogą być „nazwa­ni dzieć­mi Boży­mi” (Mt 5, 9). Potrze­ba poko­ju sta­no­wi wyzwa­nie dla wszyst­kich i wyma­ga reali­za­cji kon­kret­nych pro­jek­tów. Niech nie zabrak­nie zaan­ga­żo­wa­nia dyplo­ma­cji w odważ­ne i twór­cze budo­wa­nie prze­strze­ni nego­cja­cji, zmie­rza­ją­cych do trwa­łe­go pokoju.

9. Spo­glą­da­nie w przy­szłość z nadzie­ją ozna­cza rów­nież posia­da­nie wizji życia, peł­nej entu­zja­zmu, któ­rą trze­ba prze­ka­zy­wać. Nie­ste­ty, musi­my ze smut­kiem zauwa­żyć, że w wie­lu sytu­acjach, takiej per­spek­ty­wy bra­ku­je. Pierw­szą kon­se­kwen­cją jest utra­ta pra­gnie­nia prze­ka­zy­wa­nia życia. Ze wzglę­du na sza­lo­ne tem­po życia, oba­wy o przy­szłość, brak gwa­ran­cji zatrud­nie­nia i odpo­wied­niej ochro­ny socjal­nej oraz mode­le spo­łecz­ne, w któ­rych pro­gram dyk­tu­je pogoń za zyskiem, a nie pie­lę­gno­wa­nie rela­cji, w wie­lu kra­jach jeste­śmy świad­ka­mi nie­po­ko­ją­ce­go spad­ku wskaź­ni­ka uro­dzeń. Z dru­giej stro­ny, w innych kon­tek­stach, „obwi­nia­nie wzro­stu demo­gra­ficz­ne­go, a nie skraj­ne­go i selek­tyw­ne­go kon­sump­cjo­ni­zmu, jest spo­so­bem na unik­nię­cie sta­wie­nia czo­ła pro­ble­mom” [5].

Otwar­tość na życie z odpo­wie­dzial­nym macie­rzyń­stwem i ojco­stwem, jest pro­jek­tem, któ­ry Stwór­ca wpi­sał w ser­ca i cia­ła męż­czyzn i kobiet, jest misją, któ­rą Pan powie­rza mał­żon­kom oraz ich miło­ści. Jest spra­wą pil­ną, aby oprócz pra­cy legi­sla­cyj­nej państw, nie zabra­kło nie­pod­wa­żal­ne­go wspar­cia wspól­not wie­rzą­cych i całej wspól­no­ty oby­wa­tel­skiej we wszyst­kich jej ele­men­tach, ponie­waż pra­gnie­nie mło­dych ludzi rodze­nia nowych synów i córek, jako owoc płod­no­ści ich miło­ści, daje przy­szłość każ­de­mu spo­łe­czeń­stwu i jest kwe­stią nadziei: zale­ży od nadziei i rodzi nadzieję.

Wspól­no­ta chrze­ści­jań­ska nie może zatem ustę­po­wać niko­mu miej­sca we wspie­ra­niu potrze­by spo­łecz­ne­go przy­mie­rza na rzecz nadziei, któ­re było­by inklu­zyw­ne, a nie ide­olo­gicz­ne, i niech dzia­ła na rzecz przy­szło­ści nazna­czo­nej uśmie­chem wie­lu chłop­ców i dziew­czy­nek, któ­rzy przy­cho­dzą, by wypeł­nić nazbyt wie­le pustych koły­sek w wie­lu czę­ściach świa­ta. Ale wszy­scy, w rze­czy­wi­sto­ści, potrze­bu­ją odzy­skać radość życia, ponie­waż isto­ta ludz­ka, stwo­rzo­na na obraz i podo­bień­stwo Boga (por. Rdz 1, 26), nie może zado­wo­lić się prze­trwa­niem lub wege­ta­cją, dosto­so­wa­niem się do teraź­niej­szo­ści, pozwa­la­jąc zado­wo­lić się jedy­nie rze­czy­wi­sto­ścią mate­rial­ną. To zamy­ka w indy­wi­du­ali­zmie i nisz­czy nadzie­ję, rodząc smu­tek, któ­ry zagnież­dża się w ser­cu, czy­niąc ludzi zgorzk­nia­ły­mi i niecierpliwymi.

10. W Roku Jubi­le­uszo­wym będzie­my wezwa­ni do bycia nama­cal­ny­mi zna­ka­mi nadziei dla wie­lu bra­ci i sióstr żyją­cych w trud­nych warun­kach. Myślę o więź­niach, któ­rzy pozba­wie­ni wol­no­ści doświad­cza­ją każ­de­go dnia, oprócz suro­wo­ści osa­dze­nia, pust­ki emo­cjo­nal­nej, nało­żo­nych ogra­ni­czeń i, w wie­lu przy­pad­kach, bra­ku sza­cun­ku. Pro­po­nu­ję rzą­dom, aby w Roku Jubi­le­uszo­wym pod­ję­ły ini­cja­ty­wy przy­wra­ca­ją­ce nadzie­ję; for­my amne­stii lub umo­rze­nia wyro­ków, któ­re mają pomóc ludziom odzy­skać wia­rę w sie­bie i w spo­łe­czeń­stwo; pro­ce­sy rein­te­gra­cji osa­dzo­nych ze wspól­no­tą, któ­rym odpo­wia­da­ły­by kon­kret­ne zobo­wią­za­nia więź­niów do prze­strze­ga­nia prawa.

Jest to sta­ro­żyt­ne wezwa­nie, któ­re pocho­dzi ze Sło­wa Boże­go i zacho­wu­je całą swo­ją war­tość mądro­ścio­wą w przy­wo­ły­wa­niu aktów łaski i wyzwo­le­nia, pozwa­la­ją­ce zacząć od nowa: „Będzie­cie świę­cić pięć­dzie­sią­ty rok, obwie­ści­cie wyzwo­le­nie w kra­ju dla wszyst­kich jego miesz­kań­ców” ( Kpł 25, 10). To, co zosta­ło usta­no­wio­ne przez Pra­wo Moj­że­szo­we, zosta­ło pod­ję­te przez pro­ro­ka Iza­ja­sza: „Posłał mnie Pan, abym gło­sił dobrą nowi­nę ubo­gim, bym opa­try­wał rany serc zła­ma­nych, żebym zapo­wia­dał wyzwo­le­nie jeń­com i więź­niom swo­bo­dę; abym obwiesz­czał rok łaski Pań­skiej” ( Iz 61, 1–2). Są to sło­wa, któ­re Jezus uczy­nił wła­sny­mi na począt­ku swo­jej służ­by, ogła­sza­jąc w sobie wypeł­nie­nie „roku łaski Pań­skiej” (por. Łk 4, 18–19). Niech w każ­dym zakąt­ku zie­mi, wie­rzą­cy, zwłasz­cza Paste­rze, będą wyra­zi­cie­la­mi tych próśb, two­rząc jeden głos, któ­ry odważ­nie doma­ga się god­nych warun­ków dla uwię­zio­nych, posza­no­wa­nia praw czło­wie­ka, a przede wszyst­kim znie­sie­nia kary śmier­ci, środ­ka nie­przy­sta­ją­ce­go do wia­ry chrze­ści­jań­skiej i nisz­czą­ce­go wszel­ką nadzie­ję na prze­ba­cze­nie i odno­wę [6]. Aby ofia­ro­wać więź­niom kon­kret­ny znak bli­sko­ści, sam pra­gnę otwo­rzyć Drzwi Świę­te w wię­zie­niu, aby były one dla nich sym­bo­lem zachę­ca­ją­cym do patrze­nia w przy­szłość z nadzie­ją i z odno­wio­nym życio­wym zaangażowaniem.

11. Niech zna­ki nadziei będą ofe­ro­wa­ne cho­rym, znaj­du­ją­cym się w domu, czy w szpi­ta­lu. Niech ich cier­pie­nie znaj­dzie ulgę w bli­sko­ści osób, któ­re ich odwie­dza­ją i w czu­ło­ści, jaką otrzy­mu­ją. Dzie­ła miło­sier­dzia są rów­nież dzie­ła­mi nadziei, któ­re budzą w ser­cach uczu­cia wdzięcz­no­ści. A wdzięcz­ność niech dotrze do wszyst­kich pra­cow­ni­ków służ­by zdro­wia, któ­rzy w nie­rzad­ko trud­nych warun­kach peł­nią swo­ją misję, tro­skli­wie opie­ku­jąc się cho­ry­mi i słabymi.

Niech nie zabrak­nie inklu­zyw­nej tro­ski o tych, któ­rzy znaj­du­jąc się w szcze­gól­nie trud­nych warun­kach życia, doświad­cza­ją swej sła­bo­ści, zwłasz­cza jeśli cier­pią z powo­du cho­rób lub nie­peł­no­spraw­no­ści, któ­re znacz­nie ogra­ni­cza­ją oso­bi­stą auto­no­mię. Tro­ska o nich jest hym­nem na cześć ludz­kiej god­no­ści, pie­śnią nadziei, któ­ra doma­ga się zgod­ne­go chó­ru całe­go społeczeństwa.

12. Zna­ki nadziei są rów­nież potrzeb­ne tym, któ­rzy sami w sobie ją repre­zen­tu­ją: mło­dym. Nie­ste­ty czę­sto widzą oni, jak roz­pa­da­ją się ich marze­nia. Nie może­my ich zawieść: na ich entu­zja­zmie opie­ra się przy­szłość. Miło widzieć, jak wyzwa­la­ją z sie­bie ener­gię, na przy­kład gdy zaka­su­ją ręka­wy i dobro­wol­nie anga­żu­ją się w sytu­acjach kata­strof i trud­no­ści spo­łecz­nych. Ale smut­no widzieć mło­dych ludzi pozba­wio­nych nadziei. Z dru­giej stro­ny, gdy przy­szłość jest nie­pew­na i nie­do­stęp­na dla marzeń, gdy stu­dia nie ofe­ru­ją dobre­go star­tu, a brak pra­cy lub zatrud­nie­nia wystar­cza­ją­co sta­bil­ne­go, gro­zi zni­we­lo­wa­niem pra­gnień, docho­dzi wte­dy do nie­unik­nio­ne­go zagro­że­nia prze­ży­wa­nia teraź­niej­szo­ści w melan­cho­lii i nudzie. Ilu­zja nar­ko­ty­ków, ryzy­ko wykro­czeń i pogoń za tym, co krót­ko­trwa­łe, powo­du­ją w nich więk­szy zamęt niż w innych, i ukry­wa­ją pięk­no i sens życia, powo­du­jąc, iż wpa­da­ją w mrocz­ne otchła­nie, i popy­cha­ją ich do czy­nów auto­de­struk­cyj­nych. Dla­te­go niech Jubi­le­usz będzie dla Kościo­ła oka­zją do impul­su wobec nich: z odno­wio­ną pasją zatroszcz­my się o chłop­ców i dziew­czę­ta, o stu­den­tów, narze­czo­nych, o mło­de poko­le­nia! Bli­skość wobec mło­dych, któ­rzy są rado­ścią oraz nadzie­ją Kościo­ła i świata!

13. Nie może zabrak­nąć zna­ków nadziei dla migran­tów, któ­rzy opusz­cza­ją swo­ją zie­mię w poszu­ki­wa­niu lep­sze­go życia dla sie­bie i swo­ich rodzin. Niech ich ocze­ki­wa­nia nie będą niwe­czo­ne przez uprze­dze­nia i zamknię­cia. Przy­ję­ciu, któ­re otwie­ra sze­ro­ko ramio­na dla każ­de­go, zgod­nie z jego god­no­ścią, powin­na towa­rzy­szyć odpo­wie­dzial­ność, aby niko­mu nie odma­wia­no pra­wa do god­ne­go życia. Niech licz­ni wygnań­cy, uchodź­cy i ucie­ki­nie­rzy, któ­rych spo­ry mię­dzy­na­ro­do­we zmu­sza­ją do uciecz­ki, by unik­nąć woj­ny, prze­mo­cy i dys­kry­mi­na­cji, mają zapew­nio­ne bez­pie­czeń­stwo oraz dostęp do pra­cy i edu­ka­cji, będą­cych nie­zbęd­ny­mi narzę­dzia­mi do ich inte­gra­cji w nowym kon­tek­ście społecznym.

Niech wspól­no­ta chrze­ści­jań­ska będzie zawsze goto­wa bro­nić praw naj­słab­szych. Niech z wiel­ko­dusz­no­ścią otwie­ra sze­ro­ko drzwi gościn­no­ści, aby niko­mu nigdy nie zabra­kło nadziei na lep­szą przy­szłość. Niech roz­brzmie­wa w naszych ser­cach sło­wo Pana, któ­ry w wiel­kiej przy­po­wie­ści o sądzie osta­tecz­nym powie­dział: „Byłem przy­by­szem, a przy­ję­li­ście Mnie”, ponie­waż „wszyst­ko, co uczy­ni­li­ście jed­ne­mu z tych bra­ci moich naj­mniej­szych, Mnie­ście uczy­ni­li” (Mt 25, 35.40).

14. Na zna­ki nadziei zasłu­gu­ją oso­by star­sze, któ­re czę­sto doświad­cza­ją samot­no­ści i poczu­cia opusz­cze­nia. Doce­nia­nie skar­bu, jakim są, ich doświad­cze­nia życio­we­go, mądro­ści, któ­rą nio­są i wkła­du, jaki mogą wnieść, jest zobo­wią­za­niem dla wspól­no­ty chrze­ści­jań­skiej i spo­łe­czeń­stwa oby­wa­tel­skie­go, wezwa­nych do współ­pra­cy na rzecz przy­mie­rza mię­dzy pokoleniami.

Szcze­gól­ną myśl kie­ru­ję do dziad­ków i babć, któ­rzy prze­ka­zu­ją wia­rę i mądrość życio­wą młod­szym poko­le­niom. Niech będą wspie­ra­ni wdzięcz­no­ścią dzie­ci oraz miło­ścią wnu­ków, któ­re znaj­du­ją w nich zako­rze­nie­nie, zro­zu­mie­nie i otuchę.

15. Z całe­go ser­ca bła­gam o nadzie­ję dla miliar­dów ubo­gich, któ­rym czę­sto bra­ku­je tego, co koniecz­ne do życia. W obli­czu coraz to nowych fal zubo­że­nia ist­nie­je ryzy­ko przy­zwy­cza­je­nia się i rezy­gna­cji. Nie może­my jed­nak odwra­cać wzro­ku od sytu­acji tak bar­dzo dra­ma­tycz­nych, któ­re wystę­pu­ją obec­nie wszę­dzie, a nie tyl­ko w nie­któ­rych regio­nach świa­ta. Każ­de­go dnia spo­ty­ka­my ludzi ubo­gich lub zubo­ża­łych, a nie­kie­dy mogą to być nasi sąsie­dzi. Czę­sto nie mają domu ani odpo­wied­nie­go poży­wie­nia na co dzień. Dozna­ją wyklu­cze­nia i obo­jęt­no­ści wie­lu osób. To skan­dal, że w świe­cie obda­rzo­nym ogrom­ny­mi zaso­ba­mi, z któ­rych więk­szość idzie na zbro­je­nia, ubo­dzy są „więk­szo­ścią […], to miliar­dy ludzi. Wspo­mi­na się dziś o nich w mię­dzy­na­ro­do­wych deba­tach poli­tycz­nych i gospo­dar­czych, ale naj­czę­ściej wyda­je się, że ich pro­ble­my są poru­sza­ne jako doda­tek, jako kwe­stia, któ­rą się doda­je nie­mal z obo­wiąz­ku lub w spo­sób mar­gi­nal­ny, o ile nie są one postrze­ga­ne jako zwy­kły «nega­tyw­ny efekt ubocz­ny». W rze­czy­wi­sto­ści, kie­dy docho­dzi do kon­kret­nych dzia­łań, czę­sto pozo­sta­ją na ostat­nim miej­scu” [7]. Nie zapo­mi­naj­my: ubo­dzy są nie­mal zawsze ofia­ra­mi, a nie winnymi.

Ape­le o nadzieję

16. Podej­mu­jąc sta­ro­żyt­ne sło­wa pro­ro­ków, Jubi­le­usz przy­po­mi­na, że dobra zie­mi nie są prze­zna­czo­ne dla nie­licz­nych uprzy­wi­le­jo­wa­nych, lecz dla wszyst­kich. Trze­ba, aby ci, któ­rzy posia­da­ją bogac­two, byli hoj­ni, dostrze­ga­jąc obli­cze swo­ich bra­ci i sióstr w potrze­bie. Myślę w szcze­gól­no­ści o tych, któ­rym bra­ku­je wody i żyw­no­ści: głód jest skan­da­licz­ną pla­gą w cie­le nasze­go czło­wie­czeń­stwa i zachę­ca wszyst­kich do wstrzą­śnie­nia sumie­nia­mi. Pona­wiam mój apel, aby „z pie­nię­dzy, wyko­rzy­sty­wa­nych na broń i inne wydat­ki woj­sko­we, stwo­rzyć Świa­to­wy Fun­dusz na rzecz osta­tecz­ne­go wyeli­mi­no­wa­nia gło­du i roz­wo­ju kra­jów naj­uboż­szych, aby ich miesz­kań­cy nie ucie­ka­li się do prze­mo­cy lub roz­wią­zań pod­stęp­nych i nie byli zmu­sza­ni do opusz­cza­nia swo­ich kra­jów w poszu­ki­wa­niu bar­dziej god­ne­go życia [8].

W związ­ku z Rokiem Jubi­le­uszo­wym chciał­bym skie­ro­wać jesz­cze jed­ną ser­decz­ną zachę­tę: jest ona zaadre­so­wa­na do naj­bo­gat­szych naro­dów, aby uzna­ły powa­gę tak wie­lu pod­ję­tych decy­zji i zgo­dzi­ły się umo­rzyć dłu­gi kra­jów, któ­re nigdy nie będą mogły ich spła­cić. Jest to nie tyl­ko kwe­stia wiel­ko­dusz­no­ści, ale przede wszyst­kim spra­wie­dli­wo­ści, zaostrzo­nej dziś przez nową for­mę nie­spra­wie­dli­wo­ści, któ­rej sta­li­śmy się świa­do­mi: „Ist­nie­je bowiem praw­dzi­wy «dług eko­lo­gicz­ny», w szcze­gól­no­ści mię­dzy Pół­no­cą a Połu­dniem, zwią­za­ny z mają­cym kon­se­kwen­cje w dzie­dzi­nie eko­lo­gii bra­kiem rów­no­wa­gi han­dlo­wej oraz z nie­pro­por­cjo­nal­nym wyko­rzy­sty­wa­niem zaso­bów natu­ral­nych, jakie­go nie­któ­re kra­je dopusz­cza­ły się w prze­szło­ści” [9]. Jak naucza Pismo Świę­te, zie­mia nale­ży do Boga, a my wszy­scy miesz­ka­my na niej jako „przy­by­sze i osad­ni­cy” (Kpł 25, 23). Jeśli napraw­dę chce­my przy­go­to­wać dro­gę poko­ju na świe­cie, zaan­ga­żuj­my się w usu­wa­nie odle­głych przy­czyn nie­spra­wie­dli­wo­ści, regu­lo­wa­nie nie­spra­wie­dli­wych i nie­wy­pła­cal­nych dłu­gów oraz w zaspo­ka­ja­nie głodu.

17. Pod­czas nad­cho­dzą­ce­go Jubi­le­uszu przy­pad­nie bar­dzo waż­na rocz­ni­ca dla wszyst­kich chrze­ści­jan. Upły­nie bowiem 1700 lat od obcho­dów pierw­sze­go wiel­kie­go sobo­ru powszech­ne­go, Sobo­ru Nicej­skie­go. War­to pamię­tać, że od cza­sów apo­stol­skich paste­rze wie­lo­krot­nie zbie­ra­li się na zgro­ma­dze­niach w celu roz­pa­trze­nia kwe­stii dok­try­nal­nych i dys­cy­pli­nar­nych. W pierw­szych wie­kach wia­ry, syno­dy mno­ży­ły się zarów­no na chrze­ści­jań­skim Wscho­dzie, jak i na Zacho­dzie, poka­zu­jąc, jak waż­ne było zacho­wa­nie jed­no­ści Ludu Boże­go i wier­ne gło­sze­nie Ewan­ge­lii. Rok Jubi­le­uszo­wy może być waż­ną oka­zją do ukon­kret­nie­nia tej for­my syno­dal­nej, któ­rą wspól­no­ta chrze­ści­jań­ska postrze­ga dziś jako coraz bar­dziej koniecz­ny wyraz, aby lepiej odpo­wie­dzieć na pil­ną potrze­bę ewan­ge­li­za­cji: wszy­scy ochrzcze­ni, każ­dy z wła­snym cha­ry­zma­tem i posłu­gą, współ­od­po­wie­dzial­ni, aby wie­lo­ra­kie zna­ki nadziei świad­czy­ły o obec­no­ści Boga w świecie.

Sobór Nicej­ski miał za zada­nie zacho­wa­nie jed­no­ści, poważ­nie zagro­żo­nej przez zaprze­cze­nie peł­nej bosko­ści Jezu­sa Chry­stu­sa i Jego współ­istot­no­ści z Ojcem. Uczest­ni­czy­ło w nim oko­ło trzy­stu bisku­pów, któ­rzy zebra­li się w pała­cu cesar­skim zwo­ła­nym przez cesa­rza Kon­stan­ty­na, w dniu 20 maja 325 r. Po róż­nych deba­tach, wszy­scy oni, dzię­ki łasce Ducha Świę­te­go, uzna­li Sym­bol Wia­ry, któ­ry do dziś wyzna­je­my w nie­dziel­nej cele­bra­cji eucha­ry­stycz­nej. Ojco­wie Sobo­ru chcie­li roz­po­cząć ten Sym­bol od uży­cia po raz pierw­szy wyra­że­nia „Wie­rzy­my” [10], aby zaświad­czyć, że w tym „My” wszyst­kie Kościo­ły były w jed­no­ści, a wszy­scy chrze­ści­ja­nie wyzna­wa­li tę samą wiarę.

Sobór Nicej­ski jest kamie­niem milo­wym w dzie­jach Kościo­ła. Jego rocz­ni­ca zachę­ca chrze­ści­jan do zjed­no­cze­nia się w uwiel­bie­niu i dzięk­czy­nie­niu Trój­cy Świę­tej, a w szcze­gól­no­ści Jezu­so­wi Chry­stu­so­wi, Syno­wi Boże­mu, „z sub­stan­cji Ojca” [11], któ­ry obja­wił nam tę tajem­ni­cę miło­ści. Ale Nicea sta­no­wi rów­nież zapro­sze­nie dla wszyst­kich Kościo­łów i Wspól­not kościel­nych, aby podą­ża­ły dro­gą ku widzial­nej jed­no­ści, nie­stru­dze­nie poszu­ku­jąc odpo­wied­nich form, któ­re w peł­ni odpo­wia­da­ły­by modli­twie Jezu­sa: „Aby wszy­scy sta­no­wi­li jed­no, jak Ty, Ojcze, we Mnie, a Ja w Tobie, aby i oni sta­no­wi­li w Nas jed­no, by świat uwie­rzył, że Ty Mnie posła­łeś” ( J 17, 21).

Sobór Nicej­ski zaj­mo­wał się rów­nież dato­wa­niem Wiel­ka­no­cy. W tym wzglę­dzie, jesz­cze do dziś ist­nie­ją róż­ne sta­no­wi­ska, któ­re unie­moż­li­wia­ją świę­to­wa­nie wyda­rze­nia zało­ży­ciel­skie­go wia­ry tego same­go dnia. Dzię­ki opatrz­no­ścio­wym oko­licz­no­ściom nastą­pi to dokład­nie w 2025 r. Niech będzie to wezwa­niem dla wszyst­kich chrze­ści­jan Wscho­du i Zacho­du do pod­ję­cia zde­cy­do­wa­ne­go kro­ku w kie­run­ku jed­no­ści wokół wspól­nej daty Wiel­ka­no­cy. Nale­ży pamię­tać, że wie­le osób nie jest już świa­do­mych dia­tryb z prze­szło­ści i nie rozu­mie, jak mogą ist­nieć podzia­ły w tym wzglę­dzie. Wie­lu, o czym war­to pamię­tać, nie jest już świa­do­mych tyrad z prze­szło­ści i nie rozu­mie, jak w tym wzglę­dzie mogą ist­nieć podziały.

Zako­twi­cze­ni w nadziei

18. Nadzie­ja, wraz z wia­rą i miło­ścią, two­rzy tryp­tyk „cnót teo­lo­gal­nych”, któ­re wyra­ża­ją isto­tę życia chrze­ści­jań­skie­go (por. 1 Kor 13, 13; 1 Tes 1, 3). W ich nie­ro­ze­rwal­nym dyna­mi­zmie, nadzie­ja jest tą, któ­ra nie­ja­ko nada­je orien­ta­cję, wska­zu­je kie­ru­nek i cel chrze­ści­jań­skiej egzy­sten­cji. Dla­te­go Paweł Apo­stoł zachę­ca nas: „Wesel­cie się nadzie­ją. W uci­sku bądź­cie cier­pli­wi, w modli­twie – wytrwa­li!” (Rz 12, 12). Tak, musi­my „być boga­ci w nadzie­ję” (por. Rz 15, 13), aby w spo­sób wia­ry­god­ny i pocią­ga­ją­cy dawać świa­dec­two wia­ry i miło­ści, któ­re nosi­my w naszych ser­cach; aby wia­ra była rado­sna, miłość entu­zja­stycz­na; aby każ­dy był w sta­nie poda­ro­wać choć­by tyl­ko uśmiech, gest przy­jaź­ni, bra­ter­skie spoj­rze­nie, szcze­re wysłu­cha­nie, bez­in­te­re­sow­ną posłu­gę, wie­dząc, że w Duchu Jezu­sa może to stać się owoc­nym ziar­nem nadziei dla tych, któ­rzy je przyj­mu­ją. Ale jaki jest fun­da­ment naszej nadziei? Aby to zro­zu­mieć, dobrze zasta­no­wić się nad moty­wa­mi naszej nadziei (por. 1 P 3,15).

19. „Wie­rzę w żywot wiecz­ny” [12]. W ten spo­sób wyzna­je­my naszą wia­rę, a chrze­ści­jań­ska nadzie­ja znaj­du­je w tych sło­wach fun­da­men­tal­ną pod­sta­wę. Jest ona bowiem „cno­tą teo­lo­gal­ną, dzię­ki któ­rej pra­gnie­my jako nasze­go szczę­ścia […] życia wiecznego”[13]. Powszech­ny Sobór Waty­kań­ski II stwier­dza: „Jeże­li bra­ku­je Boże­go fun­da­men­tu i nadziei życia wiecz­ne­go, god­ność czło­wie­ka, jak to się czę­sto dzi­siaj stwier­dza, dozna­je bar­dzo poważ­ne­go uszczerb­ku, a tajem­ni­ce życia i śmier­ci, winy i cier­pie­nia pozo­sta­ją bez roz­wią­za­nia, tak że ludzie nie­rzad­ko popa­da­ją w zwąt­pie­nie” [14]. My nato­miast, na mocy nadziei, w któ­rej zosta­li­śmy zba­wie­ni, patrząc na upły­wa­ją­cy czas, mamy pew­ność, że dzie­je ludz­ko­ści i każ­de­go z nas nie bie­gną w kie­run­ku śle­pe­go zauł­ku czy ciem­nej otchła­ni, ale są ukie­run­ko­wa­ne na spo­tka­nie z Panem chwa­ły. Żyj­my zatem w ocze­ki­wa­niu na Jego powrót i w nadziei życia wiecz­ne­go w Nim: to w tym duchu czy­ni­my naszym poru­sza­ją­ce wezwa­nie pierw­szych chrze­ści­jan, któ­rym koń­czy się Pismo Świę­te: „Przyjdź, Panie Jezu!” (Ap 22, 20).

20. Jezus, któ­ry umarł i zmar­twych­wstał, jest cen­trum naszej wia­ry. Św. Paweł, wyra­ża­jąc tę treść w kil­ku sło­wach, uży­wa­jąc tyl­ko czte­rech cza­sow­ni­ków prze­ka­zu­je nam „rdzeń” naszej nadziei: „Prze­ka­za­łem wam na począt­ku to, co prze­ją­łem: że Chry­stus umarł – zgod­nie z Pismem – za nasze grze­chy, że został pogrze­ba­ny, że zmar­twych­wstał trze­cie­go dnia, zgod­nie z Pismem; i że uka­zał się Kefa­so­wi, a potem Dwu­na­stu” ( 1 Kor 15, 3–5). Chry­stus umarł, został pogrze­ba­ny, zmar­twych­wstał, uka­zał się. Dla nas prze­szedł przez dra­mat śmier­ci. Miłość Ojca wskrze­si­ła Go w mocy Ducha, czy­niąc z Jego czło­wie­czeń­stwa pier­wo­ci­ny wiecz­no­ści dla nasze­go zba­wie­nia. Chrze­ści­jań­ska nadzie­ja pole­ga wła­śnie na tym: w obli­czu śmier­ci, gdzie wszyst­ko wyda­je się koń­czyć, otrzy­mu­je­my pew­ność, że dzię­ki Chry­stu­so­wi, dzię­ki Jego łasce prze­ka­za­nej nam w chrzcie, „życie […] zmie­nia się, ale się nie koń­czy” [15] na zawsze. W chrzcie bowiem, pogrze­ba­ni razem z Chry­stu­sem, otrzy­mu­je­my w Nim zmar­twych­wsta­łym dar nowe­go życia, któ­re burzy mur śmier­ci, czy­niąc z niej przej­ście do wieczności.

I o ile w obli­czu śmier­ci, bole­snej roz­łą­ki, któ­ra zmu­sza nas do opusz­cze­nia naj­droż­szych nam osób, nie jest dozwo­lo­na jaka­kol­wiek reto­ry­ka, to Jubi­le­usz da nam moż­li­wość odkry­cia na nowo, z ogrom­ną wdzięcz­no­ścią, daru tego nowe­go życia otrzy­ma­ne­go w chrzcie, któ­re jest w sta­nie prze­kształ­cić ten dra­mat. Waż­ne, aby w kon­tek­ście Jubi­le­uszu zasta­no­wić się, jak rozu­mia­no tę tajem­ni­cę od pierw­szych wie­ków wia­ry. Na przy­kład, przez dłu­gi czas chrze­ści­ja­nie budo­wa­li chrzciel­ni­cę w kształ­cie ośmio­ką­ta, i tak­że dzi­siaj może­my podzi­wiać wie­le sta­ro­żyt­nych bap­ty­ste­riów, któ­re zacho­wa­ły ten kształt, jak w Rzy­mie u Świę­te­go Jana na Late­ra­nie. Wska­zu­je on, że w chrzciel­ni­cy inau­gu­ro­wa­ny jest ósmy dzień, to zna­czy dzień zmar­twych­wsta­nia, dzień, któ­ry wykra­cza poza zwy­kły rytm, nazna­czo­ny upły­wem każ­de­go tygo­dnia, otwie­ra­jąc w ten spo­sób cykl cza­su na wymiar wiecz­no­ści, na życie, któ­re trwa wiecz­nie: jest to cel, do któ­re­go dąży­my w naszej ziem­skiej piel­grzym­ce (por. Rz 6, 22).

Naj­bar­dziej prze­ko­nu­ją­ce świa­dec­two tej nadziei dają nam męczen­ni­cy, któ­rzy nie­za­chwia­ni w wie­rze w zmar­twych­wsta­łe­go Chry­stu­sa, byli w sta­nie wyrzec się życia tu na zie­mi, aby nie zdra­dzić swe­go Pana. Są oni obec­ni we wszyst­kich wie­kach i są licz­ni, być może bar­dziej niż kie­dy­kol­wiek, w naszych cza­sach, jako wyznaw­cy życia, któ­re nie zna koń­ca. Musi­my strzec ich świa­dec­twa, aby nasza nadzie­ja była owocna.

Ci męczen­ni­cy, nale­żą­cy do róż­nych tra­dy­cji chrze­ści­jań­skich, są tak­że ziar­na­mi jed­no­ści, ponie­waż wyra­ża­ją eku­me­nizm krwi. Dla­te­go moim gorą­cym życze­niem jest, aby pod­czas Jubi­le­uszu nie zabra­kło cele­bra­cji eku­me­nicz­nej, któ­ra umoż­li­wi uka­za­nie bogac­twa świa­dec­twa tych męczenników.

21. Co zatem sta­nie się z nami po śmier­ci? Z Jezu­sem za tym pro­giem jest życie wiecz­ne, któ­re pole­ga na peł­nej komu­nii z Bogiem, na kon­tem­pla­cji i uczest­nic­twie w Jego nie­skoń­czo­nej miło­ści. To, czym teraz żyje­my w nadziei, zoba­czy­my w rze­czy­wi­sto­ści. Św. Augu­styn pisał na ten temat: „Kie­dy do Cie­bie przy­wrę całą moją isto­tą, skoń­czy się dla mnie wszel­ki ból i wszel­ki trud. Wte­dy moje życie będzie napraw­dę żywe, całe napeł­nio­ne Tobą” [16]. Co zatem będzie cha­rak­te­ry­zo­wać taką peł­nię komu­nii? Bycie szczę­śli­wym. Szczę­ście jest powo­ła­niem isto­ty ludz­kiej, celem, któ­ry doty­czy każdego.

Ale czym jest szczę­ście? Jakie­go szczę­ścia ocze­ku­je­my i pra­gnie­my? Nie prze­lot­nej rado­ści, ulot­nej satys­fak­cji, któ­ra raz osią­gnię­ta, doma­ga się coraz wię­cej, w spi­ra­li chci­wo­ści, w któ­rej ludz­ka dusza nigdy nie jest nasy­co­na, lecz coraz bar­dziej pusta. Potrze­bu­je­my szczę­ścia, któ­re jest defi­ni­tyw­nie speł­nio­ne w tym, co nas speł­nia, to zna­czy w miło­ści, aby­śmy mogli powie­dzieć, już teraz: Jestem kocha­ny, a zatem ist­nie­ję; i będę ist­niał na zawsze w Miło­ści, któ­ra nie zawo­dzi i od któ­rej nic i nikt nigdy nie będzie w sta­nie mnie oddzie­lić. Przy­po­mnij­my raz jesz­cze sło­wa Apo­sto­ła: „Jestem pewien, że ani śmierć, ani życie, ani anio­ło­wie, ani Zwierzch­no­ści, ani rze­czy teraź­niej­sze, ani przy­szłe, ani Moce, ani co wyso­kie, ani co głę­bo­kie, ani jakie­kol­wiek inne stwo­rze­nie nie zdo­ła nas odłą­czyć od miło­ści Boga, któ­ra jest w Chry­stu­sie Jezu­sie, Panu naszym” (Rz 8, 38–39).

22. Inną rze­czy­wi­sto­ścią zwią­za­ną z życiem wiecz­nym jest sąd Boży, zarów­no na koń­cu nasze­go życia, jak i na koń­cu cza­sów. Sztu­ka czę­sto pró­bo­wa­ła to przed­sta­wić – pomyśl­my o arcy­dzie­le Micha­ła Anio­ła w Kapli­cy Syk­styń­skiej – przyj­mu­jąc teo­lo­gicz­ną kon­cep­cję cza­su i prze­ka­zu­jąc widzo­wi poczu­cie lęku. Jeśli słusz­ne jest przy­go­to­wa­nie się z wiel­ką świa­do­mo­ścią i powa­gą na moment, któ­ry pod­su­mo­wu­je życie, to jed­no­cze­śnie musi­my zawsze czy­nić to w wymia­rze nadziei, cno­ty teo­lo­gal­nej, któ­ra pod­trzy­mu­je życie i pozwa­la nam nie popaść w lęk. Sąd Boga, któ­ry jest miło­ścią (por. 1 J 4, 8.16), nie może nie opie­rać się na miło­ści, zwłasz­cza na tym, czy prak­ty­ko­wa­li­śmy ją wobec naj­bar­dziej potrze­bu­ją­cych, w któ­rych Chry­stus, sam Sędzia, jest obec­ny (por. Mt 25, 31–46). Idzie zatem o osąd inny niż osąd ludzi i ziem­skich sądów; nale­ży go rozu­mieć jako rela­cję praw­dy z Bogiem-miło­ścią i z samym sobą w nie­zgłę­bio­nej tajem­ni­cy Boże­go miło­sier­dzia. Pismo Świę­te stwier­dza w tym wzglę­dzie: „Nauczy­łeś lud swój […], że spra­wie­dli­wy powi­nien być dobrym dla ludzi. I wla­łeś synom swym wiel­ką nadzie­ję, że po występ­kach dajesz nawró­ce­nie. […] byśmy ocze­ki­wa­li miło­sier­dzia, gdy na nas sąd przyj­dzie” (Mdr 12, 19.22). Jak napi­sał Bene­dykt XVI, „W chwi­li Sądu Osta­tecz­ne­go doświad­cza­my i przyj­mu­je­my, że Jego miłość prze­wyż­sza całe zło świa­ta i zło w nas. Ból miło­ści sta­je się naszym zba­wie­niem i naszą rado­ścią” [17].

Sąd doty­czy więc zba­wie­nia, w któ­re ufa­my i któ­re Jezus dla nas wyjed­nał przez swo­ją śmierć i zmar­twych­wsta­nie. Jego celem jest zatem otwar­cie nas na osta­tecz­ne spo­tka­nie z Nim. A ponie­waż w tym kon­tek­ście nie moż­na myśleć, że wyrzą­dzo­ne zło pozo­sta­ło­by ukry­te, musi ono zostać oczysz­czo­ne, aby umoż­li­wić nam osta­tecz­ne przej­ście do Bożej miło­ści. Rozu­mie­my zatem potrze­bę modli­twy za tych, któ­rzy zakoń­czy­li swo­ją ziem­ską wędrów­kę, soli­dar­no­ści w modli­tew­nym wsta­wien­nic­twie, któ­re znaj­du­je swo­ją sku­tecz­ność w komu­nii świę­tych, we wspól­nej wię­zi, któ­ra jed­no­czy nas w Chry­stu­sie, pier­wo­rod­nym wobec każ­de­go stwo­rze­nia. Tak więc odpust jubi­le­uszo­wy, na mocy modli­twy, jest prze­zna­czo­ny w szcze­gól­ny spo­sób dla tych, któ­rzy ode­szli przed nami, aby mogli otrzy­mać peł­nię miłosierdzia.

23. Odpust, istot­nie, pozwa­la nam odkryć, jak nie­ogra­ni­czo­ne jest miło­sier­dzie Boga. To nie przy­pa­dek, że w sta­ro­żyt­no­ści ter­min „miło­sier­dzie” był uży­wa­ny zamien­nie z ter­mi­nem „odpust”, wła­śnie dla­te­go, że ma wyra­żać peł­nię Boże­go prze­ba­cze­nia, któ­re nie zna granic.

Sakra­ment poku­ty upew­nia nas, że Bóg gła­dzi nasze grze­chy. Sło­wa Psal­mu powra­ca­ją ze swo­im ładun­kiem pocie­sze­nia: „On odpusz­cza wszyst­kie two­je winy, On leczy wszyst­kie twe nie­mo­ce. On życie two­je wyba­wia od zgu­by, On wień­czy Cię łaską i zmi­ło­wa­niem. […] Miło­sier­ny Pan i łagod­ny, nie­sko­ry do gnie­wu i boga­ty w łaskę. […] Nie postę­pu­je z nami według naszych grze­chów, ani według win naszych nam nie odpła­ca. Bo jak wyso­ko nie­bo wzno­si się nad zie­mią, tak trwa­ła jest Jego łaska dla tych, co się Go boją. Jak jest odle­gły schód od zacho­du, tak dale­ko odsu­wa od nas nasze występ­ki” (Ps 103, 3–4.8.10–12). Sakra­men­tal­ne pojed­na­nie jest nie tyl­ko pięk­ną spo­sob­no­ścią ducho­wą, ale sta­no­wi decy­du­ją­cy, istot­ny i nie­zbęd­ny krok na dro­dze wia­ry każ­de­go czło­wie­ka. Tam pozwa­la­my Panu znisz­czyć nasze grze­chy, ule­czyć nasze ser­ca, pod­nieść nas i objąć, aby­śmy pozna­li Jego czu­łe i współ­czu­ją­ce obli­cze. Nie ma bowiem lep­sze­go spo­so­bu na pozna­nie Boga niż pozwo­le­nie Mu, by nas pojed­nał ze sobą (por. 2 Kor 5, 20), roz­ko­szu­jąc się Jego prze­ba­cze­niem. Nie rezy­gnuj­my zatem ze spo­wie­dzi, ale odkryj­my na nowo pięk­no sakra­men­tu uzdro­wie­nia i rado­ści, pięk­no prze­ba­cze­nia grzechów!

Jed­nak­że, jak wie­my z oso­bi­ste­go doświad­cze­nia, grzech „pozo­sta­wia ślad”, pocią­ga za sobą kon­se­kwen­cje: nie tyl­ko zewnętrz­ne, jeśli cho­dzi o następ­stwa popeł­nio­ne­go zła, ale tak­że wewnętrz­ne, ponie­waż „każ­dy grzech, nawet powsze­dni, powo­du­je ponad­to nie­upo­rząd­ko­wa­ne przy­wią­za­nie do stwo­rzeń, któ­re wyma­ga oczysz­cze­nia, albo na zie­mi, albo po śmier­ci, w sta­nie nazy­wa­nym czyść­cem” [18]. Tak więc w naszym sła­bym i skłon­nym do zła czło­wie­czeń­stwie trwa­ją „pozo­sta­łe skut­ki grze­chu”. Są one usu­wa­ne przez odpust, zawsze dzię­ki łasce Chry­stu­sa, któ­ry, jak pisał św. Paweł VI, jest „naszym «odpu­stem»” [19]. Peni­ten­cja­ria Apo­stol­ska wyda prze­pi­sy umoż­li­wia­ją­ce uzy­ska­nie i sku­tecz­ne prak­ty­ko­wa­nie jubi­le­uszo­we­go odpustu.

Takie doświad­cze­nie, peł­ne prze­ba­cze­nia, pozwa­la otwo­rzyć ser­ce i umysł na prze­ba­cze­nie. Prze­ba­cze­nie nie zmie­nia prze­szło­ści, nie może zmie­nić tego, co już się wyda­rzy­ło; a mimo to prze­ba­cze­nie może umoż­li­wić prze­mia­nę przy­szło­ści i życie w odmien­ny spo­sób, bez ura­zy, roz­go­ry­cze­nia i zemsty. Przy­szłość oświe­co­na prze­ba­cze­niem pozwa­la na odczy­ta­nie prze­szło­ści inny­mi, bar­dziej pogod­ny­mi ocza­mi, choć wciąż wyżło­bio­ny­mi łzami.

Pod­czas ostat­nie­go Nad­zwy­czaj­ne­go Jubi­le­uszu usta­no­wi­łem Misjo­na­rzy Miło­sier­dzia, któ­rzy nadal wypeł­nia­ją waż­ną misję. Niech peł­nią swo­ją posłu­gę tak­że pod­czas nad­cho­dzą­ce­go Jubi­le­uszu, przy­wra­ca­jąc nadzie­ję i prze­ba­cza­jąc za każ­dym razem, gdy grzesz­nik zwra­ca się do nich z otwar­tym ser­cem i skru­szo­ną duszą. Niech nadal będą narzę­dzia­mi pojed­na­nia i poma­ga­ją patrzeć w przy­szłość z nadzie­ją ser­ca, któ­ra pocho­dzi z miło­sier­dzia Ojca. Mam nadzie­ję, że bisku­pi będą mogli sko­rzy­stać z ich cen­nej posłu­gi, zwłasz­cza wysy­ła­jąc ich do miejsc, w któ­rych nadzie­ja jest pod­da­wa­na cięż­kiej pró­bie, takich jak wię­zie­nia, szpi­ta­le i miej­sca, w któ­rych dep­ta­na jest god­ność oso­by, w naj­trud­niej­szych sytu­acjach i w kon­tek­stach naj­więk­szej degra­da­cji, aby nikt nie był pozba­wio­ny moż­li­wo­ści otrzy­ma­nia prze­ba­cze­nia i pocie­sze­nia Boga.

24. Nadzie­ja znaj­du­je swo­je naj­wznio­ślej­sze świa­dec­two w Mat­ce Bożej. W Niej widzi­my, że nadzie­ja nie jest łatwo­wier­nym opty­mi­zmem, lecz darem łaski w reali­zmie życia. Jak każ­da mama, za każ­dym razem, gdy patrzy­ła na swe­go Syna, myśla­ła o Jego przy­szło­ści i z pew­no­ścią w Jej ser­cu pozo­sta­ły wyry­te te sło­wa, któ­re Syme­on skie­ro­wał do Niej w świą­ty­ni: „Oto Ten prze­zna­czo­ny jest na upa­dek i na powsta­nie wie­lu w Izra­elu, i na znak, któ­re­mu sprze­ci­wiać się będą. A Two­ją duszę miecz prze­nik­nie” (Łk 2, 34–35). A u stóp krzy­ża, gdy widzia­ła, jak nie­win­ny Jezus cier­pi i umie­ra, cho­ciaż odczu­wa­ła potwor­ny ból, powtó­rzy­ła swo­je „tak”, nie tra­cąc nadziei i ufno­ści w Panu. W ten spo­sób współ­pra­co­wa­ła dla nas w wypeł­nia­niu tego, co powie­dział Jej Syn, zapo­wia­da­jąc, że będzie musiał „wie­le cier­pieć, że będzie odrzu­co­ny przez star­szych, arcy­ka­pła­nów i uczo­nych w Piśmie; że będzie zabi­ty, ale po trzech dniach zmar­twych­wsta­nie” (Mk 8, 31). A w udrę­ce tego bólu, ofia­ro­wa­ne­go z miło­ści, sta­ła się naszą Mat­ką, Mat­ką nadziei. To nie przy­pa­dek, że poboż­ność ludo­wa sta­le przy­zy­wa Naj­święt­szą Dzie­wi­cę jako Stel­la Maris [tj. Gwiaz­dę Morza], tytuł wyra­ża­ją­cy pew­ną nadzie­ję, że w burz­li­wych wyda­rze­niach życia Mat­ka Boża przy­cho­dzi nam na pomoc, wspie­ra nas i zapra­sza do ufno­ści i do zacho­wa­nia nadziei.

W tym kon­tek­ście chciał­bym przy­po­mnieć, że Sank­tu­arium Mat­ki Bożej z Guada­lu­pe, w Mie­ście Mek­sy­ku, przy­go­to­wu­je się do obcho­dów 500. rocz­ni­cy pierw­sze­go obja­wie­nia Dzie­wi­cy w 2031 r. Za pośred­nic­twem mło­de­go Juana Die­go, Mat­ka Boża zanio­sła rewo­lu­cyj­ne prze­sła­nie nadziei, któ­re do dziś powta­rza wszyst­kim piel­grzy­mom i wier­nym: „Czyż oto nie ma tu mnie, two­jej Mat­ki?” [20]. Podob­ne prze­sła­nie jest odci­śnię­te w ser­cach wie­lu sank­tu­ariów maryj­nych na całym świe­cie, będą­cych celem licz­nych piel­grzy­mów, któ­rzy powie­rza­ją Mat­ce Bożej swo­je tro­ski, cier­pie­nia i ocze­ki­wa­nia. Niech w tym Roku Jubi­le­uszo­wym sank­tu­aria będą świę­ty­mi miej­sca­mi gościn­no­ści i uprzy­wi­le­jo­wa­ny­mi prze­strze­nia­mi budze­nia nadziei. Zachę­cam piel­grzy­mów przy­by­wa­ją­cych do Rzy­mu, do zatrzy­ma­nia się na modli­twie w sank­tu­ariach maryj­nych Wiecz­ne­go Mia­sta, aby oddać cześć Dzie­wi­cy Maryi i przy­zy­wać Jej opie­ki. Jestem prze­ko­na­ny, że wszy­scy, zwłasz­cza cier­pią­cy i udrę­cze­ni, będą mogli doświad­czyć bli­sko­ści naj­czul­szej z mam, któ­ra nigdy nie opusz­cza swo­ich dzie­ci, któ­ra dla świę­te­go Ludu Boże­go jest „zna­kiem nie­za­chwia­nej nadziei i pocie­chy” [21].

25. Podą­ża­jąc w kie­run­ku Jubi­le­uszu, powróć­my do Pisma Świę­te­go i usłysz­my te sło­wa skie­ro­wa­ne do nas: „My, któ­rzy­śmy się ucie­kli do uchwy­ce­nia zaofia­ro­wa­nej nadziei, trzy­maj­my się jej jak bez­piecz­nej i sil­nej dla duszy kotwi­cy, któ­ra prze­ni­ka poza zasło­nę, gdzie Jezus poprzed­nik wszedł za nas” (Hbr 6, 18–20). Jest to moc­ne wezwa­nie, aby nigdy nie tra­cić nadziei, któ­rą otrzy­ma­li­śmy, aby trzy­mać się jej, znaj­du­jąc schro­nie­nie w Bogu.

Obraz kotwi­cy jest suge­styw­ny, aby zro­zu­mieć sta­bil­ność i bez­pie­czeń­stwo, jakie mamy pośród wzbu­rzo­nych wód życia, jeśli pole­ga­my na Panu Jezu­sie. Burze nigdy nie mogą zwy­cię­żyć, ponie­waż jeste­śmy zako­twi­cze­ni w nadziei łaski, któ­ra jest w sta­nie uczy­nić nas żyją­cy­mi w Chry­stu­sie, prze­zwy­cię­ża­jąc grzech, lęk i śmierć. Ta nadzie­ja, znacz­nie więk­sza niż satys­fak­cje każ­de­go dnia i popra­wa warun­ków życia, prze­no­si nas ponad pró­by i zachę­ca, byśmy szli, nie tra­cąc z oczu wiel­ko­ści celu, do któ­re­go jeste­śmy powo­ła­ni – Nieba.

Zbli­ża­ją­cy się Jubi­le­usz będzie zatem Rokiem Świę­tym, cha­rak­te­ry­zu­ją­cym się nadzie­ją, któ­ra nie gaśnie, nadzie­ją w Bogu. Oby pomógł nam odkryć na nowo nie­zbęd­ną ufność, zarów­no w Koście­le, jak i w spo­łe­czeń­stwie, w rela­cjach mię­dzy­ludz­kich, w sto­sun­kach mię­dzy­na­ro­do­wych, w pro­mo­wa­niu god­no­ści każ­dej oso­by i w sza­cun­ku dla stwo­rze­nia. Niech świa­dec­two wia­ry będzie w świe­cie zaczy­nem praw­dzi­wej nadziei, gło­sze­niem nowych nie­bios i nowej zie­mi (por. 2 P 3, 13), gdzie może­my miesz­kać w spra­wie­dli­wo­ści i zgo­dzie mię­dzy naro­da­mi, dążąc do wypeł­nie­nia obiet­ni­cy Pana.

Pozwól­my, by od teraz pocią­gnę­ła nas nadzie­ja i pozwól­my, by przez nas sta­ła się zaraź­li­wa dla tych, któ­rzy jej pra­gną. Niech nasze życie mówi im: „Ufaj Panu, bądź męż­ny, niech się twe ser­ce umoc­ni, ufaj Panu!” (Ps 27, 14). Niech moc nadziei wypeł­nia naszą teraź­niej­szość, w ufnym ocze­ki­wa­niu na powrót Pana Jezu­sa Chry­stu­sa, któ­re­mu niech będzie cześć i chwa­ła teraz i na przy­szłe wieki.

W Rzy­mie, u Świę­te­go Jana na Late­ra­nie, dnia 9 maja 2024, w uro­czy­stość Wnie­bo­wstą­pie­nia Pana nasze­go Jezu­sa Chry­stu­sa, w dwu­na­stym roku mego Pontyfikatu.