0:00/ 0:00
Wesprzyj

lub na 70 1240 1431 1111 0000 1045 5360 (numer konta parafii)

ZAMKNIJ

Przekaż ofiarę dla Bazyliki Mariackiej

Przejdź

lub na 70 1240 1431 1111 0000 1045 5360 (numer konta parafii)

Kazania

Na koniec 2018 — Roku Jubileuszów

Na koniec 2018 — Roku Jubileuszów

Prze­zac­ni Kra­ko­wia­nie i Goście kościo­ła Mariackiego!

Przy świę­tym papie­żu Syl­we­strze, patro­nie rado­ści prze­cho­dze­nia ze star­te­go w nowy kalen­darz, czy­ni­my Bogu same­mu Eucha­ry­stię – dzięk­czy­nie­nie za cały Anno Domi­ni 2018, za jego dro­go­cen­ne, a daro­wa­ne nam przez Boga godzi­ny, dni, mie­sią­ce. Dzię­ku­je­my za cały rok! Przy­po­mnij­my sobie choć­by kil­ka powo­dów wdzięcz­no­ści należ­nych dobre­mu Bogu w koście­le Mariackim.

Dzię­ku­je­my Bogu za sło­wo „jubi­le­usz”, któ­re sta­ło się nie­ja­ko histo­rycz­nym leit­mo­ti­vem tego upły­wa­ją­ce­go wła­śnie roku. Zgod­nie z histo­rycz­ny­mi wspo­mnie­nia­mi mie­li­śmy spo­sob­ność nie tyl­ko uczcić set­ną rocz­ni­cę nie­pod­le­gło­ści Pol­ski, lecz rów­nież cele­bro­wa­li­śmy pół wie­ku od chwa­leb­nej koro­na­cji mariac­kie­go wize­run­ku Mat­ki Boskiej Czę­sto­chow­skiej, któ­ry w 1968 roku w tłum­nej sce­ne­rii ludu Kra­ko­wa, ude­ko­ro­wa­li papie­ski­mi odzna­cze­nia­mi kard. Karol Woj­ty­ła, póź­niej­szy Papież i Świę­ty Kościo­ła oraz Pry­mas Tysiąc­le­cia, Ste­fan kard. Wyszyń­ski, Słu­ga Boży. Kom­ple­tu wiel­kich rocz­nic dopeł­nia­ła 40. rocz­ni­ca kon­kla­we i wezwa­nia kar­dy­na­ła Karo­la Woj­ty­ły „z dale­kie­go kra­ju” na sto­li­cę świę­te­go Pio­tra w Rzy­mie. Żyli­śmy zatem w „Roku Jubi­le­uszo­wym”, roku łaski od Pana. Koń­co­wym akor­dem tych wiel­kich obcho­dów była zna­czą­ca uro­czy­stość w tym koście­le, 15 grud­nia br., kie­dy to paste­rze nasze­go Kościo­ła lokal­ne­go z arcy­bi­sku­pem Mar­kiem Jędra­szew­skim, metro­po­li­tą kra­kow­skim modli­li się pod prze­wod­nic­twem Nun­cju­sza Apo­stol­skie­go w Pol­sce, arcy­bi­sku­pa Salva­to­re Pen­nac­chio, przed wize­run­kiem Kró­lo­wej Kra­ko­wa. Pamiąt­ką tych dni będą zbie­ra­ne wła­śnie cen­ne vota dzięk­czyn­ne, z tym naj­cen­niej­szym, oso­bi­stym, szcze­ro­zło­tym krzy­żem pek­to­ral­nym Św. Jana Paw­ła II, któ­ry jako wyraz wdzięcz­no­ści Kar­dy­na­ła Sta­ni­sła­wa Dzi­wi­sza, dłu­go­let­nie­go sekre­ta­rza papie­ża, przy­ozdo­bił sukien­kę koro­no­wa­ne­go obli­cza przed któ­rym stoimy.

Następ­nie sło­wo dzię­ku­ję wypo­wiedz­my Bogu za aktyw­ny udział para­fii w pro­jek­cie papie­skim pt. 2. Świa­to­wy Dzień Ubo­gich, któ­ry odbył się w listo­pa­dzie pod hasłem „Oto bie­dak zawo­łał, a Pan go wysłu­chał” (Ps 34,7). Tysią­ce wyda­nych posił­ków i spo­tkań w namio­cie na Małym Ryn­ku budzi­ły nadzie­ję, że na co dzień potra­fi­my zaj­mo­wać się bied­ny­mi i bez­dom­ny­mi, któ­rzy są dla nas nie­zmien­nie ewan­ge­licz­nym wezwa­niem. Wraz z wie­lo­ma orga­ni­za­cja­mi i kra­kow­skim MOPSEM mogli­śmy się zetknąć oko w oko z pro­ble­mem wie­lu ludzi, któ­rym w życiu się nie powo­dzi. Owo­cem jest m.in. zakup dodat­ko­wej karet­ki, któ­ra posłu­ży sama­ry­tań­skie­mu opa­try­wa­niu ran i doraź­nej pomo­cy w miej­scach, w któ­rych świad­czy się miło­sier­dzie ubo­gim w naszym mieście.

Podzię­kuj­my Bogu za wszyst­kie Jego łaski, dobre natchnie­nia oraz ludz­kie ini­cja­ty­wy, za wszyst­kich wspo­ma­ga­ją­cych nas posłu­gą czy pra­cą, za wszyst­kich kra­ko­wian i naszych gości. Księ­żom, w tym wika­riu­szom, peni­ten­cja­rzom, sio­strom Sera­fit­kom, sio­strom Duchacz­kom, oraz innym kapła­nom i sio­strom z tere­nu para­fii oraz pra­cow­ni­kom, radzie para­fial­nej, wolon­ta­riu­szom nale­żą się wyra­zy uzna­nia za ich misje i sys­te­ma­tycz­ny wysi­łek, nie­rzad­ko ofia­ro­wa­ny czas i grosz na rzecz para­fii Mariac­kiej. Kapi­tał ducho­wy Mszy św. odpra­wia­nych codzien­nie, czyn­ny nie­ustan­nie dyżur spo­wied­ni­czy, z któ­re­go korzy­sta­ją tysią­ce wier­nych, przy­by­wa­ją­cych nie tyl­ko z Kra­ko­wa, wyma­ga­ją od naszych księ­ży deli­kat­no­ści i roze­zna­nia ducho­we­go. Dzię­ku­je­my szcze­gól­nie za tę posłu­gę sakramentalną!

Codzien­nie trwa ado­ra­cja Naj­święt­sze­go Sakra­men­tu. Śpie­wa­ją chó­ry: rze­mieśl­ni­czy „Hasło”, aka­de­mic­ki chór „Orga­num”, scho­la mariac­ka. Towa­rzy­szy­my z uwa­gą rów­nież now­szej ini­cja­ty­wie muzycz­nej w Mariac­kim, czy­li „Cap­pel­li Maria­lis”, któ­ra śpie­wa na wie­czor­nej Eucha­ry­stii w sobo­ty, a 1 grud­nia w cza­sie cele­bra­cji dla Polo­nii fran­cu­skiej repre­zen­to­wa­ła nas god­nie w pary­skiej kate­drze Notre Dame. Dzia­ła­ją dobrze m.in.: służ­ba litur­gicz­na, absol­wen­ci ado­ru­ją­cy Chry­stu­sa w Sta­rym Mie­ście, aktyw­na jest Sala na Górze, gru­pa mło­dych Pana­ma, wybie­ra­ją­ca się wła­śnie na ŚDM, Klub Senio­ra, Róże różań­co­we, Apo­sto­lat maryj­ny, zespół cha­ry­ta­tyw­ny, dzia­ła gru­pa Spo­tka­nie z Iko­ną szu­ka­ją­ca pogłę­bie­nia w teo­lo­gii Pięk­na. Bogu niech będą dzię­ki za te dzie­ła i wspól­no­ty wytwa­rza­ją­ce kli­mat ducho­wy para­fii. Jak­że nie wspo­mnieć tutaj o wyczy­nie piel­grzym­ko­wym Tom­ka Jędrze­jew­skie­go z wspól­no­ty Chry­stus w Sta­rym Mie­ście, któ­ry prze­szedł do histo­rii naszej Para­fii. Po pra­wie czte­rech mie­sią­cach piel­grzym­ki, prze­by­ciu na pie­cho­tę samot­nie oko­ło 3600 km, prze­mie­rze­niu czte­rech państw, Tomek w paź­dzier­ni­ku  dotarł do gro­bu św. Jaku­ba w San­tia­go de Com­po­ste­la w Hisz­pa­nii. Do tej pory nie zano­to­wa­no, aby od cza­sów śre­dnio­wiecz­nych ktoś prze­szedł tę tra­sę z bazy­li­ki Mariac­kiej. Bogu niech będą dzięki!

Dzię­ku­je­my w tym ducho­wym kon­tek­ście za reko­lek­cje wiel­ko­post­ne, któ­re dawał nam cysters, o. dr Jan Stru­mi­łow­ski (18–22 mar­ca 2018). Budo­wał w nas wraż­li­wość ser­ca, a klu­czem roz­wa­żań była dla setek uczest­ni­ków fra­za Pisma Świę­te­go „Oto jestem, prze­cież mnie woła­łeś” (1 Sm 3,6). Dzię­ku­je­my za reko­lek­cje i odpo­czy­nek waka­cyj­ny Klu­bu Senio­ra odby­wa­ny przez cały tydzień w Zembrzycach.

Dzię­ku­je­my Panu Bogu za wspól­no­ty mariac­kie gru­pu­ją­ce mło­dych doro­słych, któ­re prze­pro­wa­dzi­ły na jesie­ni spe­cjal­ne, 4‑tygodniowe ćwi­cze­nia duchow­ne pod nazwą „Spo­tka­nia na Górze 2. Szko­ła budo­wa­nia rela­cji, czy­li co o kobie­co­ści i męsko­ści mówi Ewan­ge­lia”. Wzię­ło w nich udział 80-ciu uczest­ni­ków. Absol­wen­ci uni­wer­sy­te­tów, przed­sta­wi­cie­le wie­lu zawo­dów, zwo­ła­li się przez Inter­net. Nie odci­na­li się od pra­cy, swo­ich domów, obo­wiąz­ków, roz­ry­wek i zwią­za­nej z nimi ruty­ny, pro­ble­mów czy pokus. Odkry­wa­li za to moc trwa­łej prze­mia­ny. Mówi­li o tym cza­sie tak: przez 30 dni inten­syw­nie słu­cha­my Pana przez Sło­wo, wyko­nu­je­my nie­ty­po­we posta­no­wie­nia i nawra­ca­my się, aby two­rzyć trwa­łe i świę­te związ­ki. Czę­sto zwy­kłe, 4‑dniowe reko­lek­cje, są zbyt krót­kie, aby prze­żyć trwa­łą prze­mia­nę. Dzię­kuj­my więc za modli­twę i ducho­we zma­ga­nia w ser­cu naszej Parafii.

War­to odno­to­wać przy tej oka­zji dzięk­czy­nie­nia nowe per­so­nal­ne nadzie­je para­fial­ne, nowe sio­stry zakon­ne i nowych pra­cow­ni­ków. Przy­był naszej wspól­no­cie ksiądz kano­nik Miłosz Bie­la, któ­ry wspo­ma­ga nas w dusz­pa­ster­stwie. W nad­cho­dzą­cym roku wygło­si do nas kaza­nia pasyj­ne w cza­sie nabo­żeń­stwa Gorz­kich Żalów. Życzy­my mu, jak i wszyst­kim naszym mariac­kim duchow­nym cią­gle twór­cze­go wypeł­nia­nia powo­ła­nia. Tym samym gra­tu­lu­je­my ks. Grze­go­rzo­wi Kota­li nowej misji nota­riu­sza w kan­ce­la­rii Kurii Metro­po­li­tar­nej, a ks. Łuka­szo­wi Michal­czew­skie­mu, Wika­riu­szo­wi i Archi­die­ce­zjal­ne­mu Dusz­pa­ste­rzo­wi Mło­dzie­ży tytu­łu hono­ro­we­go kano­ni­ka, któ­rym cie­szy­my się we wspólnocie.

Na zakoń­cze­nie roku podej­mu­je­my się róż­nych sta­ty­styk. W para­fii nie­zmien­nie uczest­ni­czy w nie­dziel­nej Mszy św. do 15 tysię­cy osób (domi­ni­can­tes), a pra­wie 6 tysię­cy przyj­mu­je Komu­nię św. (com­mu­ni­can­tes) w sta­ty­stycz­ną nie­dzie­lę. Infor­ma­cje doty­czą zespo­łu wie­lu kościo­łów poło­żo­nych w naszej para­fii, dla­te­go licz­ba modlą­cych się u nas jest wie­lo­krot­nie więk­sza od sta­łych miesz­kań­ców parafii.

W samej bazy­li­ce byli­śmy świad­ka­mi 88 sakra­men­tów chrztu, w całej para­fii udzie­lo­no ich nato­miast 219, jed­nak dzie­ci pocho­dzą­cych z samej para­fii ochrzczo­no tyl­ko 4‑oro, co wyglą­da bla­do przy sta­ty­sty­ce zmar­łych, któ­rych ode­szło do wiecz­no­ści aż 20. Do I Komu­nii św. przy­stą­pi­ło w maju ośmio­ro dzie­ci, wśród nich tro­je para­fian. Na tere­nie para­fii licząc łącz­nie z inny­mi ośrod­ka­mi, w tym kate­chu­me­nal­ny­mi, po raz pierw­szy do Komu­nii przy­stą­pi­ło jed­nak wię­cej, bo 16-ro osób. Samych kon­wer­sji na kato­li­cyzm było czte­ry. Bierz­mo­wa­nych – z uwa­gi na comie­sięcz­ne bierz­mo­wa­nie dla doro­słych – było w naszym koście­le aż 524. W innych kościo­łach na tere­nie para­fii udzie­lo­no 109 sakra­men­tów bierz­mo­wa­nia. W samej bazy­li­ce pobło­go­sła­wio­no czter­dzie­ści dwa nowe mał­żeń­stwa sakra­men­tal­ne – w tym dla naszych para­fian 3. Cie­szy­my się, że wszyst­kich ślu­bów kościel­nych w kościo­łach z tere­nu para­fii odby­ło się tak wie­le, bo aż 120. Zna­my rów­nież licz­bę udzie­lo­nych w cią­gu całe­go roku Komu­nii Świę­tych z nasze­go kościo­ła. Było ich nie­co ponad 170 000. Samych księ­ży gości z kra­ju i zagra­ni­cy korzy­sta­ją­cych z cele­bry w bazy­li­ce odno­to­wa­nych zosta­ło w księ­dze 556. O modli­twach w naszej bazy­li­ce niech też zaświad­czy inna licz­ba: jak dono­si zakry­stia świe­czek wotyw­nych zuży­to w cią­gu roku aż 332 tysią­ce, tj. 922 na dzień, pomi­mo cza­so­wych przerw w dostę­pie do bazy­li­ki we wrze­śniu i październiku.

Na co dzień ota­cza­my jako wspól­no­ta tro­ską potrze­bu­ją­cych, chlu­bi­my się kwe­sta­mi np. na Sto­wa­rzy­sze­nie Leka­rzy Nadziei czy misję medycz­ną CM UJ w Kenii. Uzbie­ra­ło się z tych ofi­cjal­nych kwest i ini­cja­tyw ponad 200 tysię­cy zło­tych! Wspo­ma­ga­my rów­nież bez­po­śred­nio uboż­szych kra­ko­wian, bez­dom­nych, akcją pacz­ko­wą obej­mu­je­my ponad 200 osób, w tym więź­niów. Odwie­dza­my rów­nież 30 cho­rych nie­wy­cho­dzą­cych z domu. Prze­ka­za­li­śmy tak­że odręb­ne ofia­ry na potrze­by budo­wy sank­tu­arium Jana Paw­ła II na Bia­łych Morzach Łagiew­ni­kach, na Uni­wer­sy­tet Papie­ski Jana Paw­ła II, Para­fię św. Jac­ka przy ul. Radzi­kow­skie­go, Para­fię MB Kró­lo­wej Pol­ski przy ul. Kobie­rzyń­skiej, kato­li­ków za wschod­nią gra­ni­cą oraz misjo­na­rzy w Afry­ce. Dzie­li­my się tym, co otrzy­mu­je­my, albo­wiem rado­sne­go daw­cę miłu­je Bóg (2 Kor 9, 6–7).

Potrze­ba Bogu podzię­ko­wać rów­nież za spra­wy gospo­dar­cze. Odno­tuj­my, że para­fia kon­ty­nu­uje z powo­dze­niem pra­ce kon­ser­wa­tor­skie m.in. przy Wiel­kim Ołta­rzu mariac­kim. Pod­par­te skrzy­dła polip­ty­ku i rusz­to­wa­nia, któ­re cze­ka­ją na usta­wie­nie świad­czą o tym, że wej­dzie­my wkrót­ce w decy­du­ją­cą fazę badań i kon­ser­wa­cji. Nie­co przy­sło­ni­my cały ołtarz, ale pre­zbi­te­rium będzie dostęp­ne bez więk­szych prze­szkód dla wier­nych i tury­stów. Uni­kal­nym będzie widok kon­ser­wa­to­rów krzą­ta­ją­cych się na co dzień przy widocz­nej czę­ści Ołta­rza Wiel­kie­go. Jak co roku współ­pra­cu­je­my w tym dzie­le ze Spo­łecz­nym Komi­te­tem Odno­wy Zabyt­ków Kra­ko­wa, Naro­do­wym Fun­du­szem Rewa­lo­ry­za­cji Zabyt­ków Kra­ko­wa, Mini­ster­stwem Kul­tu­ry i Dzie­dzic­twa Naro­do­we­go oraz Urzę­dem Mia­sta Kra­ko­wa. W 2018 roku para­fia Mariac­ka dzię­ki wspar­ciu pod­mio­tów zewnętrz­nych, dar­czyń­ców cegie­łek i ofia­ro­daw­ców indy­wi­du­al­nych prze­pro­wa­dzi­ła pra­ce kon­ser­wa­tor­skie i remon­ty, w tym wyżej wymie­nio­ny etap kon­ser­wa­cji Ołta­rza Zaśnię­cia i Wnie­bo­wzię­cia Pan­ny Maryi, o łącz­nej war­to­ści ponad 3,5 mln zło­tych. Zakres prac był duży i obej­mo­wał m.in. wypo­sa­że­nie kapli­cy św. Anto­nie­go, remont ster­czyn przy pod­po­rach gotyc­kich bazy­li­ki od stro­ny połu­dnio­wej pre­zbi­te­rium, kon­ser­wa­cję cen­nych obra­zów, ksiąg i arte­fak­tów. Kon­ser­wa­cja „Biblii z komen­ta­rza­mi Józe­fa Fla­wiu­sza” była chlu­bą wysił­ków kon­ser­wa­tor­skich nasze­go dzia­łu Archi­wum i Zbiory.

Ponad­to podzię­kuj­my gorą­co Panu Bogu za inny wymiar zacho­wy­wa­nia dzie­dzic­twa kościo­ła Mariac­kie­go. Dosko­na­li­my bowiem cier­pli­wie instru­men­ta­rium orga­no­we naszej bazy­li­ki. Poma­ga nam słyn­na na całym świe­cie fir­ma Rie­ger Orgel­bau. Rze­mieśl­ni­cy z warsz­ta­tów z austriac­kie­go Schwa­rzach pra­cu­ją dla nas, ale rów­no­cze­śnie i dla kate­dry św. Szcze­pa­na w Wied­niu. Zakoń­czy­li­śmy wła­śnie w tym roku nie­zwy­kle pra­co­chłon­ny etap ubo­ga­ca­nia brzmie­nia poło­żo­nych w pre­zbi­te­rium orga­nów śred­nich i kon­ser­wa­cję ich pro­spek­tu. Orga­ny zosta­ły odda­ne do użyt­ku, poświę­co­ne przez Metro­po­li­tę Kra­kow­skie­go 15 grud­nia br. i pro­wa­dzą nas do modlitw swo­im dosko­na­łym, aksa­mit­nym brzmie­niem. Nad­mie­nić trze­ba, że w tym roku doko­na­li­śmy tak­że grun­tow­ne­go prze­glą­du pozy­ty­wu Toma­sza Fal­la, orga­nów gra­ją­cych wyłącz­nie w cza­sie cele­bra­cji w nawie południowej.

Admi­ni­stra­cja z nie­ukry­wa­ną satys­fak­cją infor­mu­je kra­ko­wian, że nasza para­fia regu­lu­je swo­je zobo­wią­za­nia na bie­żą­co i nie posia­da dłu­gów! Dzię­ki szczo­dro­bli­wo­ści dar­czyń­ców takich jak Comarch, Fun­da­cja Tau­ron, prof. Janusz Fili­piak, pan Rado­sław Fronc, rodzi­na Enge­lów, pan Edward Gąska oraz wie­lu innych, rów­nież tych „cegieł­ko­wych” ofia­ro­daw­ców, a tak­że dzię­ki solid­no­ści najem­ców dys­po­nuj­my dosta­tecz­nie sta­bil­nym budże­tem, któ­ry pozwo­lił w 2018 roku na pro­wa­dze­nie licz­nych dzieł ewan­ge­li­za­cyj­nych, a tak­że na wspar­cie zewnętrz­nych ini­cja­tyw, w tym edu­ka­cyj­no-kul­tu­ral­nych. Taką ini­cja­ty­wą god­ną wska­za­nia jest wysta­wa „Mistrz i Kata­rzy­na. Hans Suess von Kulm­bach i jego dzie­ła dla Kra­ko­wa”, któ­rą zaini­cjo­wa­li­śmy wraz z Muzeum Naro­do­wym w Kra­ko­wie. Przed­mio­tem jej pre­zen­ta­cji stał się cykl żywo­ta św. Kata­rzy­ny Alek­san­dryj­skiej z lat 1514–1515 prze­zna­czo­ny dla bazy­li­ki Mariac­kiej i grun­tow­nie zre­kon­stru­owa­ny w naszej pra­cow­ni kon­ser­wa­tor­skiej w poprzed­nich latach. Wysta­wie trwa­ją­cej jesz­cze na ul. Kano­ni­czej towa­rzy­szy obszer­ny i nauko­wy kata­log. Podob­nie istot­ną ini­cja­ty­wą kul­tu­ral­ną są tego­rocz­ne książ­ki „Jest tam w Kra­ko­wie kościół Pan­ny Maryi…” Lesz­ka Maza­na i „Dzwo­ny kościo­ła Mariac­kie­go w Kra­ko­wie” Andrze­ja Boch­nia­ka. Bogu niech będą dzię­ki za te ini­cja­ty­wy, chy­ba naj­lep­sze od lat w dzie­dzi­nie udo­ku­men­to­wa­nia dla potom­nych mariac­kie­go dzie­dzic­twa począt­ku XXI wieku.

Dro­dzy Kra­ko­wia­nie i Goście! Sta­ry Rok koń­czy się. Co nam obja­wi nad­cho­dzą­cy czas? Co wska­że każ­de­mu z nas przy zmia­nie kalen­da­rza? Jeste­śmy zapew­ne cie­ka­wi, jak dotrzy­ma­my nowo­rocz­nych posta­no­wień. Jed­nak bądź­my dziś zupeł­nie pew­ni tego jed­ne­go, że Boga­ro­dzi­ca, nasza Patron­ka, od ośmiu wie­ków Pani tego miej­sca, uła­twi nam nasze dzia­ła­nia i naszą modli­twę. Czuj­my się chro­nie­ni Jej płasz­czem, Jej miło­ścią ku nam.

Nie­gdyś, w 2002 roku, Jan Paweł II, Świę­ty Papież, wzy­wa­jąc Ją jako Mat­kę Boga tak się modlił, a my za nim tę modli­twę powtórz­my: Przed­wiecz­ny Syn Ojca przy­jął nasze ludz­kie cia­ło w Niej; poprzez Nią stał się «Synem Dawi­da i synem Abra­ha­ma» (por. Mt 1, 1). Dla­te­go Mary­ja jest Jego praw­dzi­wą Mat­ką: The­otó­kos. Mat­ką Boga! Jeśli Jezus jest Życiem, Mary­ja jest Mat­ką Życia. Jeśli Jezus jest Nadzie­ją, Mary­ja jest Mat­ką Nadziei. Jeśli Jezus jest Poko­jem, Mary­ja jest Mat­ką Poko­ju, Mat­ką Księ­cia Poko­ju. Wcho­dząc w Nowy Rok pro­śmy tę świę­tą Mat­kę, aby nam bło­go­sła­wi­ła. Pro­śmy Ją, aby nam dała Jezu­sa, nasze peł­ne Bło­go­sła­wień­stwo, w któ­rym Ojciec raz na zawsze pobło­go­sła­wił całą histo­rię, spra­wia­jąc, że sta­ła się histo­rią zba­wie­nia. Amen.